10 Haz 2019-2021 Eylem Planı
Kayıt Dışı Ekonomi ile Mücadele
Kayıt dışı ekonomi, Devletten gizlenen, kayda geçirilmeyen ve denetim dışında kalan ekonomik faaliyetler olarak tanımlanmaktadır. Buna göre, bazı kayıt dışı faaliyetler yasa dışı olduğu halde, bazıları yasaklanmamış bir faaliyetin kastî olarak kayıtlara geçirilmemesi, dolayısıyla vergilendirilmemesi olarak ortaya çıkmaktadır.
Bu çerçevede, yasaklanmamış faaliyetlerden olup bilinçli olarak kayıt dışı kalan işlemler ve bu muameleler dolayısıyla ortaya çıkan vergi kayıp ve kaçağının önlenmesi ekonominin sağlıklı işleyebilmesi bakımından büyük önem taşımaktadır.
Ekonomide kayıt dışılığın artması ile birlikte kişi ve kurumlar arasında haksız rekabet ortaya çıkmakta, gelir dağılımında denge bozulmakta, mükelleflerin vergiye gönüllü uyumu azalmakta, vergi bilinci ve toplumsal değerler aşınmaktadır.
Bu itibarla, kayıt dışı ekonominin nedenleri, sonuçları, boyutu, uygulanması gereken strateji ve mücadele yöntemlerinin bir bütün olarak ele alınarak mücadelede kararlılığın ve iradenin ortaya konulması ve uygulanması gerekmektedir.
Türkiye’de kayıt dışı ekonomiyle mücadele kapsamında başarılı adımlar atılmış, sorunun ortadan kaldırılmasına yönelik hedefler; hükümet programları, kalkınma planları, orta vadeli planlar, yıllık programlar ve malî planlarda yer alan öncelikli konulardan biri olmuş, mücadele stratejisi eylem planları hazırlanmış ve olumlu neticeler alınmıştır.
Gelir İdaresi Başkanlığı koordinasyonunda, kamu kurum ve kuruluşlarının sorumluluğu ve işbirliği ile 2008-2010, 2011-2013 ve 2015-2017 dönemi Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planları başarıyla uygulanmıştır.
Bu kapsamda, kamu kurum/kuruluşları ve sivil toplum kuruluşları ile muhtelif tarihlerde yapılan yazışma, toplantı ve görüşmeler neticesinde, 2019-2021 Eylem Planı, “Kayıt Dışı Ekonomiyle Mücadele Stratejisi Eylem Planı (2019-2021)” hazırlanmıştır.
2019-2021 Eylem Planı
Eylem Planında yer alan 39 eylem, aşağıda sıralanan 5 ana bileşenden oluşmaktadır.
- Gönüllü Uyum Seviyesinin Yükseltilmesi
- Hane halkı anket sonuçlarının kullanılması suretiyle ülkemizde öne çıkan bazı sektörler bazında kayıt dışı ekonominin boyutu ölçülecek ve analiz raporu hazırlanacaktır. (Aralık 2021)
- Makroekonomik ve finansal verilerin değerlendirilmesi suretiyle gerek makro düzeyde, gerekse vergi türleri bakımından vergi açığı hesaplanacak ve analiz raporu hazırlanacaktır. (Haziran 2021)
- Vergisel yükümlülüklerini aksatmadan yerine getiren uyumlu mükelleflere kamu tarafından sunulan hizmetlerde ayrıcalık sağlayan düzenlemeler yapılacaktır. (Aralık 2021)
- İşe yeni başlama ve işi bırakma gibi mükellefiyet durumlarına ilişkin süreçler ile yeni mükellefiyet tesis edilen mükelleflere vergisel yükümlülüklerin yanı sıra sosyal güvenliğin önemi ve kayıt dışı istihdamın dezavantajları konusunda mükelleflerce kullanılan iletişim kanalları (cep telefonu, e-posta vb.) yoluyla gerekli bilgilendirmeler yapılacaktır. (Mayıs 2020)
- Vergi kanunlarında yer alan ve pişmanlık, uzlaşma, izaha davet gibi mükellef lehine düzenlemelerin içeriği ve bunlardan nasıl yararlanılacağına yönelik bilgilerin mükelleflere iletilmesi sağlanacaktır. (Aralık 2021)
- Tapu işlemlerinde gerçek bedelle satış işlemlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla söz konusu işlemlerin diğer kurumlardan alınan bilgilerle karşılaştırılarak analiz edileceği, gerçek beyanda bulunulmaması halinde ise düzeltme yapmaları gerektiği iletişim kanalları vasıtasıyla muhataplarına hatırlatılacaktır. (Aralık 2021)
- Bir takvim yılı içerisinde kanunda belirtilen sınırın üzerinde taşıt ve gayrimenkul satış işlemi yapanların, vergi kanunları uyarınca ticarî kazanç elde eden mükellef kapsamında değerlendirileceğine yönelik bilgilendirme yapılacaktır. (Aralık 2021)
- Denetim Kapasitesinin Daha Güçlü Hale Getirilmesi
- Ödemelerin nakit yerine banka kartı vb. ödeme araçları ile yapılmasının teşvik edilmesi amacıyla kart kullanıcısı ve üye işyerleri nezdinde avantaj sağlayan düzenlemelerin hayata geçirilmesi sağlanacaktır. (Aralık 2021)
- Kayıt dışılığın yoğun olduğu değerlendirilen sektörlerde ödeme ile malî belgenin uyumunun sağlanmasına yönelik elektronik uygulamaların (e-Fatura, e-Arşiv Fatura, e-İrsaliye, yeni nesil ÖKC mobil POS vb.) yaygınlaştırılması sağlanacaktır. (Haziran 2020)
- Hal Kayıt Sisteminde mevcut olan verilerin e-fatura, e-arşiv fatura ve e-müstahsil gibi uygulamalar ile entegrasyonu sağlanacaktır. (Ocak 2021)
- Gümrük rejimleri ve özel amaçlı bölge uygulamaları (Serbest Bölgeler, Antrepo Rejimi ve Dahilde İşleme Rejimi) mevzuatı ve sistemleri gözden geçirilerek amacı dışında kullanımını engelleyecek mekanizmaların kurulması ve diğer sistemlerle entegrasyonu sağlanacaktır. (Şubat 2021)
- Tarımsal destek uygulamalarına ilişkin belge düzeninin sorunsuz işlemesi amacıyla borsa müessesesinin ve borsalardaki tescil işlemlerine yönelik otomasyon sistemlerinin etkin bir şekilde kullanılması sağlanacaktır. (Mayıs 2021)
- Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu kararları ile kurulması zorunlu hale getirilen otomasyon sistemlerinde standardizasyon ve bu sistemlerden elde edilen verilerin teknik bakımdan analize uygun hale getirilmesi sağlanacaktır. (2019—2021)
- SGK veri tabanı ile GİB veri tabanından yararlanılarak yapılan risk analizi sonuçlarına göre belirlenen riskli işyerleri nezdinde fiilî ve elektronik denetim yapılacaktır. (2019—2021)
- Üç ve üzeri işçi çalıştıran işverenlerin ücret ödemelerinin bankalar vasıtasıyla gerçekleştirilmesine yönelik düzenleme ile bu kapsamda elde edilen verilerin analizi yapılacaktır. (Mart 2020)
- Spor müsabakaları, tiyatro, sinema ve konser etkinlikleri gibi biletle girilen alanlarda e-bilet uygulaması yaygınlaştırılacak ve belirlenecek etkinliklere zorunluluk getirilecektir. (Ocak 2021)
- Şehir içi yolcu taşımacılığında hâlihazırda kullanılmakta olan kartlı taşıma sistemlerinin ülke çapında yaygınlaştırılması sağlanacaktır. (Haziran 2021)
- Şehirlerarası tarifeli yolcu taşımacılığında düzenlenen yolcu taşıma biletlerinin e-bilet olarak düzenlenmesi yaygınlaştırılacak ve ilgili kurumlar ile veriler paylaşılacaktır. (Haziran 2021)
- Gübre Takip Sistemi bünyesinde yer alan verilerin Gelir İdaresi Başkanlığı ile paylaşımı sağlanarak, söz konusu verilerin e-fatura sistemi ile entegrasyonu sağlanacaktır. (2019—2021)
- Taşınmaz Değerleme Sistemi kapsamında elde edilen verilerin ve ekspertiz raporlarının ilgili kurumlar ile paylaşılması sağlanacaktır. (Aralık 2021)
- Sahte belge düzenleyen mükelleflerin mükellefiyet kayıtlarının re’sen durdurulmasına yönelik idarî ve teknik düzenlemeler yapılacaktır. (Eylül 2020)
- Gayrimenkul alım satımında ihtiyari olarak kullanılan TapuTakas Sistemi yaygınlaştırılacak ve söz konusu sistemin araç alış ve satış işlemleri de dahil olmak üzere benzer diğer satışlarda da kullanılması yönünde hukukî, idarî ve teknik düzenlemeler yapılacaktır. (Aralık 2021)
- Turizm sektöründe çoğunlukla internet siteleri üzerinden veya emlakçılar aracılığıyla gerçekleşen işletme dışı konaklama faaliyetlerinin (otel, pansiyon, günübirlik ev, vb.) ve rezervasyonların takibinin yapılması ile elde edilen çıktıların ilgili denetim birimleriyle paylaşılması sağlanacaktır. (2019—2021)
- Kayıt dışı, kalitesiz ve yüksek bedelle mal ve hizmet satmak amacıyla, piyasa fiyatından daha düşük bedelle turistik turlar tertipleyen kişi/işletme/acenteler takip edilecek ve bu alanda gerekli yasal düzenlemeler yapılacaktır. (2019—2021)
- Madencilik sektöründe gerekli vergisel analiz ve incelemelerin etkin bir biçimde yapılabilmesi bakımından lisans veya imtiyaz hakkı verilen mükellefler ve faaliyetlerine ilişkin bilgilerin ilgili kamu kurumlarına bildirilmesi sağlanacaktır. (Aralık 2020)
- Mevzuatın Gözden Geçirilmesi ve Düzenlemelerin Yapılması
- İlgili mevzuat gözden geçirilerek yapılması gereken düzenlemeler belirlenecek ve tespit edilecek takvim içinde uygulamaya konulacaktır. (2019—2021)
- Kurumlararası Veri Paylaşımının Geliştirilmesi
- Özel muayenehanesi olan doktorların özel hastanelerde yapmış olduğu işlemlere (tedavi, muayene, ameliyat vb.) ait Özel Hastaneler Yönetmeliği gereğince tutulması ve bildirilmesi gereken kayıt ve bilgilerin, Sağlık Bakanlığı tarafından kurulacak elektronik sistemlere girişlerinin yapılması ve bu şekilde kurulan sistemlerin ilgili kurumların bilgi sistemleri ile entegrasyonu sağlanacaktır. (Haziran 2020)
- Tarımsal Üretim Kayıt Sistemi (TÜKAS) kapsamında kayıtlı Tarımsal İşletme sayısının artırılması ve TÜKAS, Tarım Sayım İstatiği, Organik Tarım Bilgi Sistemi (OTBİS), İyi Tarım Uygulamaları Sistemi (İTUBİS), Bitkisel Koruma Ürünleri Takip Sistemi ile Gübre Takip Sisteminden (GTS) elde edilen verilerin entegrasyonu sağlanacak ve başta Hal Kayıt Sistemi (HKS) olmak üzere diğer bilgi sistemleri ile paylaşılması sağlanacaktır. (2019—2021)
- İnşaat projesinin onayından itibaren her aşamanın izlenebilmesi için gerekli sistem ve teknik altyapı vasıtasıyla kurumlar arası veri paylaşımı ve çapraz kontrol imkânları sağlanacaktır. (Aralık 2021)
- Kayıt dışı işçi çalıştırılmasının önlenmesi amacıyla kurumlar arası veri paylaşımının etkinliğinin artırılması sağlanacaktır. (Şubat 2020)
- Kamu kurum ve kuruluşları tarafından diğer kamu kurumlarına verilmek üzere hazırlanan evrakların e-Devlet Kapısı üzerinden doğrulanması sağlanacaktır. (Haziran 2020)
- Veri paylaşımına esas olmak üzere ilgili kamu kurum/kuruluşları belirlenerek, bu kurumların veri tabloları hazırlanarak diğer kurumlarla paylaşılması ve söz konusu verilerde gerekli standardizasyon sağlanması suretiyle kurumlar arasındaki paylaşım kapasitesi artırılacaktır. (Aralık 2021)
- Tarımda Millî Birlik Projesi kapsamında tarımsal verilere ilişkin olarak Tarım ve Orman Bakanlığında dinamik veri akışının gerçekleştiği analiz platformu kurulacaktır. (2019—2021)
- Toplumun Her Kesimine Yönelik Farkındalığın Artırılması
- Eğitim hayatına başlayan çocuklar ile gençlere yönelik vergi ve sosyal güvenlik bilincinin kazandırılması amacıyla yarışmalar, tiyatro gösterileri düzenlenmesi ve ayrıca “vergi bilinci” ve “iş ve sosyal güvenlik” konularının Millî Eğitim müfredatına eklenmesi sağlanacaktır. (2019—2021)
- Başta kadınların yoğun olarak çalıştığı sektörlerde kayıtlı kadın istihdamını artırmaya yönelik farkındalık faaliyetleri ile sosyal yardım alanları kayıtlı çalışmaya yönlendirici bilinçlendirme faaliyetleri gerçekleştirilecektir. (2019—2021)
- Gençlerde vergi bilinci, sosyal güvenlik ve kayıtlı ekonomi algısının geliştirilmesi, vergiye gönüllü uyumun teşvik edilmesi ve vergi alanındaki kariyer meslekler konusunda bilgilendirmede bulunmak amacıyla gençlik merkezleri ile gençlik ve izcilik kamplarında ilgili kurumlarla işbirliği yapılarak toplantı, çalıştay, seminer, konferans gibi etkinlikler düzenlenecektir. (2019—2021)
- Çocuklar başta olmak üzere, toplumun tüm kesiminde “sosyal güvenlik ve vergi bilincinin” geliştirilmesi amacıyla izlenme oranı yüksek olan çizgi film ve dizilerin içeriğine, uygun olarak hazırlanan senaryoların eklenerek yayınlanması sağlanacaktır. (2019—2021)
- KOBİ’lere rekabet seviyelerini yükseltmek ve haksız rekabeti önlemek amacıyla; kurumsallaşma, vergi bilinci ve kayıt dışı ekonomiyle mücadelenin önemi konusunda eğitim ve danışmanlık hizmeti verilecektir. (Aralık 2021)
- Nakit ekonomisiyle mücadele kapsamında, ödeme işlemlerinde banka kartları ve benzeri ödeme araçlarının kullanımının özendirilmesine yönelik farkındalık çalışmaları yapılacaktır. (2019—2021)