13 Eyl Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi Geliyor
OVP (Orta Vadeli Program) 2026-2028 dönemini kapsayacak şekilde TES, ikinci basamak emeklilik sistemi olarak programda yer aldı.
Yürürlüğe giriş hedefi: 2026’nın ikinci çeyreği.
Çalışanın maaşından %3 kesinti; işveren katkısı; devlet katkısı bekleniyor.
Katılımın zorunlu olması; çıkış ve kısmi çekim hakkının sınırlı olması.
En az 10 yıl sistemde kalma şartı.
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) Nedir?
Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (kısaca TES), Türkiye’de hali hazırda var olan sosyal güvenlik sistemi (SGK) ve Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) gibi yapılara ek olarak, çalışanlara emeklilik döneminde ek gelir sağlayacak ve emeklilikte yaşanması muhtemel gelir düşüşlerini telafi etmeyi amaçlayan bir sistemdir.
TES, “ikinci basamak emeklilik sistemi” olarak ifade ediliyor. Bu demek ki, SGK emekliliği birinci basamak olarak kalacak; TES ise SGK emekli maaşını doğrudan değiştirmeyecek ama tamamlayıcı rol üstlenecek.
Ana unsurları şöyle:
- Çalışan, işveren ve devlet katkıları olacak.
- Çalışan maaşından belirli bir oran kesinti yapılacak; işveren de benzer oranda katkı sağlayacak.
- Fonlar emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilecek.
- Katılımcılar fonlar arasında seçim yapabilecek; birikimler çalışan adına olacak.
TES’in Amacı ve Neden Gerekliliği
TES’in getirilme gerekçeleri ve hedefleri şöyle sıralanabilir:
Emeklilikte gelir açığının kapatılması
Mevcut emekli maaşlarının özellikle düşük ücretle çalışan veya uzun prim gün sayısını dolduramamış sigortalılar için yetersizlik göstermesi, emekli olduktan sonra yaşam standardının düşmesi riskini doğuruyor. TES ile birikim yapılması, SGK maaşının tek başına yeterli olmadığı durumlarda ek destek sağlama potansiyeli taşıyor.Tasarruf bilincinin artırılması ve hane halkı tasarruflarının yükselmesi
Uzun vadeli, zorunlu (ya da çoğu katılımcıya zorunlu hale getirilmiş) tasarruf sistemleri, ekonomide sermaye birikimini, finansal piyasaların derinliğini ve uzun vadeli yatırımları destekleyebilir.Otomatik Katılım Sisteminden (OKS) genişletilmiş ve geliştirilmiş bir yapı
Mevcut Otomatik Katılım Sistemi (BES’in bir uygulaması) çalışanları sisteme otomatik olarak dahil ediyor, fakat işveren katkısı yok ya da sınırlı, çıkış hakkı oldukça esnek. TES bu yapıdan farklı olarak işveren katkısı ekleyecek; katılım daha zorunlu hale getirilecek.Kamu maliyesine fayda / SGK üzerindeki baskıyı hafifletme isteği
SGK’nın giderleri ve pasif-aktif sigortalı arasındaki oranın düşmesi gibi demografik riskler, emeklilik sisteminin sürdürülebilirliği açısından sorun yaratıyor. TES, bu riskleri azaltmak ve sistemi desteklemek için bir araç olarak görülüyor.
TES Ne Zaman Uygulanacak? (Yürürlük Tarihi & Takvim)
Şu ana kadar açıklanan bilgilere göre TES’in yürürlüğe girme takvimi şöyle:
- Hedeflenen başlama dönemi: 2026’nın ikinci çeyreği.
- Daha önceki planlamalarda sistemin 2024 sonu ya da 2025 son çeyreği gibi tarihlere çekilmesi söz konusuydu, ancak çeşitli sebeplerle ertelenmiş.
- Sistemin başlangıcında tüm özel sektör çalışanlarının kapsama alınması öngörülüyor.
TES’in Kapsamı ve Kimleri Kapsayacak?
Kimler bu sistemin içine dahil olacak, kimler dışarda kalacak gibi sorular mevcut ve aşağıdaki şekildedir:
- Kimler dahil olacak: Tüm özel sektör çalışanları sistemin başlangıcında TES’e dahil edilmesi planlanıyor.
- Katılım durumu: Zorunlu katılım olacak. Çalışanlar otomatik olarak dahil edilecek; cayma hakkı ya hiç olmayacak ya da oldukça sınırlı olacak.
- Çıkışlar ve kısmi çekilebilmeler:
- Tamamen çıkma hakkı, genellikle emeklilik dönemine kadar sınırlı olacak.
- Belirli durumlarda kısmi çekimler yapılabilecek: evlilik, konut edinimi, ağır hastalık, işsiz kalma gibi özel hallerde, toplamda belirli bir oranla (örneğin %10 ya da %20 gibi) limitli kısmi çekim imkanları olacağı belirtiliyor.
- Emeklilik yaşı ve süre şartları:
- Emeklilik yaş şartı: Çoğu kaynakta 60 yaş olarak belirtiliyor.
- Kadın-erkek için yaş farkı olup olmayacağı henüz kesin değil; bazı yazılar kadın için 58 yaş ifadesi kullanıyor ama bu resmî teklif taslağı mı, yoksa medya yorumu mu henüz net değil.
- En az sistemde kalma süresi: 10 yıl gibi bir süre şartı öne çıkıyor.
Katkı Oranları ve Finansal Yapısı
TES’in finansal bileşenleri, sistemin nasıl işleyeceğini, çalışan, işveren ve devlet açısından maliyet ve fayda dengesini belirleyecek en kritik öğelerdir. Şu andaki bilgiler şunlardır:
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| Çalışan katkısı | Brüt maaş (SGK matrahı üzerinden) üzerinden %3 oranında kesinti yapılması planlanıyor. (Kariyer) |
| İşveren katkısı | Başlangıçta daha düşük bir oranda (örneğin %0,5-1) işveren katkısı öngörülüyor; zamanla bu katkının %3’e kadar çıkması planlanıyor. (PKF İstanbul) |
| Devlet katkısı | Mevcut Otomatik Katılım / BES sistemindeki devlet katkısı gibi, TES’te de devlet katkısının %30 olması bekleniyor. (Kolay İK) |
| Fon yönetimi | Birikimler emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilecek, katılımcılar fonlar arasında seçim yapabilecek. (Türkiye Sigorta) |
| Kesinti + katkı toplamı | İlk etapta çalışan %3 + işveren düşük katkı (örneğin %0,5-1); daha sonra işveren katkısı da tam olarak %3’e oturtulduğunda toplam katkılar çalışan + işveren + devlet ile daha yüksek bir birikim sağlanmış olacak. (PKF İstanbul) |
Diğer Detaylar / Mevcut Tartışmalar
TES ile birlikte gündemde olan ve dikkat edilmesi gereken bazı hususlar:
- Kıdem tazminatı ilişkisi:
Bazı kaynaklarda TES’in kıdem tazminatı ile ilişkili olacağı veya kıdemin finansman koşullarında etki yaratacağı yönünde tartışmalar var. Ancak bu konuda resmi bir net açıklama henüz tam olarak yapılmamış; kazanılmış hakların korunacağı belirtiliyor. - Çalışan maaşında net düşüş algısı:
TES’in ilk etapta çalışanların maaş bordrolarında görece net düşüş gibi algılanabileceği, çünkü maaş üzerinden yapılacak kesinti ile işveren katkısı bordro dışında kalabileceği gibi endişeler var. Ancak uzun vadede bu kesintinin emeklilikte ek gelir sağlayacağı vurgulanıyor. - Riskler ve eleştiriler:
- Fonların yönetim maliyetleri, getirileri beklenenden düşük olursa bireyler bakımından hayal kırıklığı yaratabilir.
- Emekliliğe erişim yaşının, sisteme giriş-çıkış koşullarının adil olup olmadığı, çalışanların bu yükü taşıyıp taşıyamayacağı gibi sosyal adalet yönünden eleştiriler mevcut.
- Sistemden çıkış hakkının sınırlı olması veya olmaması tartışması; bazı kaynaklarda çıkma veya cayma hakkı olduğu halde sınırlı şartlarla değerlendirilmekte.
Avantajlar ve Dezavantajlar
Her yeni sistem gibi TES’in de hem avantajları hem de potansiyel zorlukları var.
Avantajlar
- Emeklilikte “tek gelire” bağlı kalma riskini azaltır, emekli maaşına ek olarak bir destek sağlar.
- Zorunlu veya yaygın katılım sayesinde bireysel tasarruf oranını artırır; makro ekonomide sermaye birikimini, finansal piyasaların derinliğini destekleyebilir.
- İşveren katkısı ve devlet desteği ile sistem cazibesini artırabilir; çalışanlar için uzun vadeli güven duygusu yaratabilir.
- Fon yönetimi iyi yapılabilirse getiriler, bireysel birikimi önemli ölçüde artırabilir.
Dezavantajlar / Potansiyel Riskler
- Bordrodan kesinti yapılması, özellikle düşük ücretli çalışanlarda net geliri düşürerek yaşam standardı ve tüketim üzerinde baskı oluşturabilir.
- Fonların performansı garanti değildir; ekonomik krizler, finansal piyasalardaki dalgalanmalar birikimlerin değerini etkileyebilir.
- Yönetim maliyetleri, fon ücretleri ve düzenleyici yüklemeler sistemi karmaşık ya da maliyetli hale getirebilir.
- Çıkış hakkı ve esneklik sorunu; bazı çalışanlara esneklik çok sınırlı gelebilir, bu da memnuniyetsizlik yaratabilir.
- İşverenler açısından ek mali yük “bordro maliyeti” açısından önemli olabilir; özellikle KOBİ’ler için planlama gerektirir.
TES ve BES / OKS ile Farkları
TES’in mevcut sistemlerle farkları, hem çalışanlar hem işverenler için önemli kıyas alanları:
| Kriter | BES / Otomatik Katılım (OKS) | Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) |
|---|---|---|
| Katılım Zorunluluğu | Gönüllü BES, OKS otomatik katılım ancak cayma hakkı var. (PKF İstanbul) | TES: otomatik katılım öngörülüyor, cayma hakkı sınırlı ya da yok. (TEKGIDA-İŞ) |
| İşveren Katkısı | OKS’de işveren katkısı yok; BES’te ise işveren katkısı isteğe bağlı. (bigpara.hurriyet.com.tr) | TES’te işveren katkısı zorunlu olacak; başlangıçta düşük, sonra %3’e kadar çıkması hedefleniyor. (PKF İstanbul) |
| Devlet Katkısı | BES/OKS’ta %30 devlet katkısı var. (Deutsche Welle) | TES’te de bu katkının korunacağı varsayılıyor. (PKF İstanbul) |
| Çıkış / Cayma Hakkı | OKS/BES’te belirli şartlarda çıkma, cayma hakkı mevcut. (Kolay İK) | TES’te çıkma hakkı oldukça sınırlı; tam çıkış emeklilik dönemi ya da özel durumlara bağlı olabilir. (TEKGIDA-İŞ) |
| Kalma / Süre Şartı | Sistemde kalma süreleri esnek olabiliyor. (Kolay İK) | En az 10 yıl sistemde kalma şartı öne çıkıyor. (Kolay İK) |
Beklenen Sonuçlar & Uygulama Etkileri
TES’in hayata geçmesiyle olabilecek etkilerden bazıları şöyledir:
- Çalışanların emeklilik sonrası gelir düzeyinin artması beklenir; özellikle SGK maaşının tek başına yeterli olmadığı durumlarda ek destek sağlar.
- Tasarruf oranları yükseleceği için ekonomide iç tasarruf kaynakları artar; yerli sermaye piyasaları, yatırım fonları, sigorta şirketleri vb. sektörler büyüme potansiyeli bulur.
- İşverenler için bordro maliyetleri artar; ücret pazarlıkları, yan haklar ve sosyal haklarla ilgili beklentiler değişebilir.
- Gelir dağılımı açısından, düşük ücretliler üzerindeki yük önemli olabilir; bu nedenle adil düzenleme ve destek mekanizmaları kritik olur.
- Mevzuat, denetim ve uygulama süreçleri iyi kurulmazsa, sistemin güvenirliliği sorgulanabilir; fon yönetimi, maliyetler ve şeffaflık konuları ön plana çıkar.